Select Page

Chin Nation Building Timi cu Zeidah A si?

Salai Chan Bik Ceu

Episode 1

I. Biahmaiṭhi

Chin nation building timi cu a foinak in Chin ram sersiamnak ti a si. Thuk deuh in chim ahcun Chin ram hi zeitinin, zei ca ah kan ser lai timi fiang tliang te in hmuhsaknak a si. Inn cu sak tikah zeitin, zei pungsan in, a ho ca ah a ho nihdah a sak lai tiah ruat cikcek i, fian hnu ah sak a si tawn bantuk in Chin ram sersiamnnak (Chin nation building) zong ahzeitin Chin ram sersiam a si lai timi fian ahau. Cucu nihin i, Chin miphun hna nih kan i ceih, kan i ruah le kan hlathlaiahaumi thil biapi pakhat a si. Ram (nation/state) timi nih a ngeih ding cu vawlei ram, rammi, cozah ukning hi an si.

Nation Building (NB) kong ah Political Scientist nih an chimmi pakhat cu NB cu mipi nih i hrawm khawhmi mipi sinak“common identity” ser a si i, cucu holh le ca, tuanbia le biaknak ah i khahnak in ser a si. Miphun aiawh siloah ram aiawhthantar ngeihnak, ram hla ngeihnak, national heroes ngeihnak ti bantuk zong hi an ngeih ding thil pawl an si, an ti. Mibusiloah ralkap ṭhawng buu in thazaang hmang in ram sersiamnak hi hlawh a tling bikmi strategy a si (Posen, 1993). Nain,ralkap ṭhawng in ram sersiam tikah rammi duhnak zohpiak thiam lo ahcun sermi ram cu ram ṭha lo ah a cang tawn(Miller, 2013). Colony ram hna nih an lakmi ram ah NB an tuah tikah an hmanmi lakah hlawh a tlingbikmi strategy cueducation le doctrine in mipi a cawnpiakmi strategy hi a si. Mirang an si ahcun education in Mirang nunzia, Mirangholh, Mirang biaknak an chim hna. Caan a rauh tikah takvuan idang hman hna sehlaw, Mirang culture, Mirang biaknak,Mirang khuasak ning in an nung. U.S journalists pawl nih an chimmi hlawh a tlingmi nation building cu rules of law lesecurity a ṭha bik zatlang buu a ngeimi ram hi an si, an ti.

II. Chin Ramkhel Thiamsang Hna nih Ruahmi Chin Nation Building

Chin ramkhel thiamsang pawl nih Chin ram sersiamnak ahhin Chinland le Chin State tiin phun hnih in an kalpi.Chinland timi cu India, Myanmar, Bangladesh i a ummi Chin miphun vialte umnak khi a si i, 90,640 km2 a kau i, Chin State cu 36,019 km2 a kau ve (Lian Uk. 2009. p 264). Chinland cu nihin vawleicung ram 196 chung i ram 85 nakin angan deuh bantukin Chin State zong hi 2022 FIFA world cup an tuahnak Qatar siseh, Belgium, Isreal te pawl nakin ramngan deuh a si; vawleicung ram 61 cu Chin State nakin an hme deuh. A milu in zoh tikah Chinland ahhin sang 4 leng leChin State ah cun 478,801 (2014 Myanmar Census) um a si (Van Lian Thang, 2015). Hi ram ah Chin politician pawl nihan chim ciomi Chin nation building cu a tawi fiannak in a tanglei bantuk in ka rak langhter.

(a) Chin National Front Tlaihtleng: CNF President Pu Zing Cung nih 2020 Chin National Front (CNF) generalconference ah a chimmi cu CNF nih Chinland ti a hmannak cu Chinmi cu Chin State lawng ah kan um lo ca ah a kenkipin a ummi Chin miphun vialte huapter kan duh ca ah CNF nih “Chinland” tiah kan hmannak hi a si. Chinland chungahhin Kawlrawn Chin miphun hna siseh, adang hmunhma i Chin miphun hna si hna seh kan i tel dih. Chin miphun hnaumnak paohpaoh kha Chinland cu a si ko, a ti. Cucu Chinland chung ah a ummi vialte ca ah federalism, democracy, self-determination a um khawh ding hmai nawr kha CNF i a chunmang pakhat a si fawn. A foinak in kan chim ahcunCNF nih aa timhbikmi cu Chin miphun hna nih an umnak hmun kipah miphun an sinak kilven khawhnak le Chinminung hna nih nuhrin covo nih pekmi zalonnak an hmuh khawh ding kha asi. CNF nih 2023 Chin National Day ahcathanh a chuahmi ah a biapi in a thanhmi cu Chin National Day cu democracy duhnak in arak chuakmi a sinak,dothlengtu hna upatnak, NUG le EAOs pawl he ralhrang hlohding, CNF he dir ṭi ding in sawmnak le Chin National Daycu Chin Miphun cawisannak ah hmanding kha a tel. Cucaah, CNF nih aa timhmi hi zoh tikah Chin miphun ca ahzalonnak hi Chin national building cu a si ko tiah hmuh khawh a si.

(b) CNO/Mindat CDF le Adangdang Tlaihtleng: 2021 ralkap uknak lak hnu ah an miphun ai a awh kho ti lomi hriamtlaibuu hi CNF le Kareni in KNPP an si tiah International Crisis nih a ti. Chin State ahcun Kareni State bang hriamtlai buuthar tete an hung karh hna. Acheu cu CNF he policy an i khat nain acheu cu an i hla deuh. A bik in CDF Mindat le CNOhe hin Chinland maw Chin State dah ti kong ahcun an ruahnak aa dang ngaingai CDF Mindat le CNO nih cun ChinState hi atambik an hmanmi hmunhma a si i, thantar an hmanmi cu Dr. Tam Aung Ling (tleicia) nih Ne Win cozah chanah arak sermi Chin State thantar a si Cucaah, CNO le CDF Mindat nih Chinram an timi hi Chin State hi a si ko ti fiangte in alang. Political objective vun zoh ṭhan tikah CNO le CDF Mindat dirhmun hi federalism, democracy le self-determination a si ca ah CNF he an i khat. Cucaah, hi buu hna he CNF te pawl nih Chinland Joint Defense Committee(CJDC) an dirh khawhnak zong a si lai tiah ruah khawh a si.

III. Zeitin Chinram cu Kan Sersiam Lai?

Chin ram sersiamnak ahhin Chin Liberation Army (CLA), Hrang Nawl tapung, CNF, CJDC chungtel hna tiin adot dot in an rak i zuam hna. CLA cu Chin ram hmanh an rak phan kho lo. Hrang Nawl te zong cu hlawhtlinak an rakhmu lo. A pathumnak CNF hi Chin miphun nih miphun level in a hmasabik kan ngeihmi hriamtlai buu ah a cang.Sihmansehlaw, Myanmar Army nih an hmanmi four cut policy ruang ah ramtang um le ramchung ummi Chin miphunkarlak i pehtlai khawh lo ruangah ramkhel hmuhning i dannak, i zumh lonak ti bantuk a karh i, 2021 uknak lak tikahhriamtlai buu pakhat tangah dir khawh a si ti lo. Nain, hlawknak pakhat a ummi cu ralhrang dohnak le politicalideology aa khatmi federal democracy ser duhnak hi a si. Chinram sersiamnak ah ruah a simi a tungtlang pahnih in kahung langhter lai.

(a) Federal Democracy: Chin miphun cu miphun ṭengnge tete fonh in sermi a si caah ram ser tik zongah pumpak power, khua power, pengtlang power, khuapi peng (township) power le state power tiin serding a duhmi minung um a si. Hi hna nih an buaipimi cu identity ah si lo in covo ah a si. Thuk deuh in ruah ahcun Chinland or Chin State chung ah cozah pahnih a um lai tinak kha a si ko. Miphun ṭengnge hna nih khuapi (township) pakhat cio an ngeih khawh ahcun Chin State cozah kha state cozah ti a si hnga i, miphun ṭengnge (township) cozah kha local cozah ti a si hnga. Cu ti a kal ahcun biachahnak paohpoah kha khuapi ah miphun ṭengnge hna nih an rat pi ahau ti hnga lo. Hakha holh a thiam lomi hna zong nih an khua le an ram ah anmah kong kha ṭha te in ceih in bia an chah khawh lai. Cucaah, federal democracy a duhmi Chin politician pawl nih nihin Chin ram sernak ah a biapibik ah ruahmi cu “rammi duhnak upat i, rammi ca a ṭha hnemmi Chinram ser” kha a si.

(b) Chin Identity Abiapibik: Chinram sersiamnak ah a biapibik cu Chin Identity hi first a si ca ah Chin identity hmuh khawh nakhnga centralization hi a ṭhawn ahau tiah a ruatmi Chin politician an um ve. An chim lo nain an cawlcanghning ah a lang ngaingai. An holh le an ca kha cawihlei in Chin ram ca le holh ah ser a duhmi an si. Cucu Thein Sein cozah chan (2010 -2015) ahkhan fiang te in a rak lang. CNF hruaitu hlun pakhat nih anmah pengtlang holh kha Chin holh hmanding biatung dirhnak ca cu President hlun Thein Sein sinah a rak kuat. Cu ti an cawlcanghnak cu Hakha le Thantlang nih an theih tikah an duh ve lo, a si awk a si lo, an ti. Chin Identity a biapi tiah a ruatmi pawl hi democracy a uar deuhmi phun khi an si. Chin ram serding an timhmi model hi Chin State khuahlipi pakhat ah a ummi power kha Chin miphun nih din ti bang din cio phun khi a si i, pengtlang siloah township kha power tlawm te lawng a pek hna. Cucaah, identity pakhatnak ah a ruatmi hna politician pawl i, Chin ram sersiamnak cu “holh phunkhat, miphun pakhat, khuapi pakhat model” khi a si ti khawh as i.

IV. Biadonghnak Nihin Chin ram ah uktu phunthum an um. Myanmar Army nih hruaitmi SAC uknak, CJDC in a chuakmiChinland Council le ICNCC tin a si. CJDC le ICNCC cu aa naihniammi an si nain hriamthlai in dothlen hnu ah anruahnak aa hlat deuh i, CJDC nih Chinland Council ser i, khuapi

(township) kha township council hruainak in hruai anthawknak kumkhat tluk a si cang. CJDC cu ralkap ṭhawng 20,000 a ngeimi an si ca ah an sermi phung cu a nung deuhngaingai. Hi CJDC model hi federal democracy phun he khin aa naih. Chinland Council in township council, township

council in circle council (pengtlang council), circle council in khuakomh council. Khua komh council in khua siloahsangle veng council tin an kal. Council phun kip nih an ca i a ṭhami phung an ser cio hna. Hihi cozah khuakhannak ansermi kilvengtu ah CDF siloah CNA nih an dirpi hna ca ah CJDC member cheukhat i, Chin ram sersiamning model cuPosen nih a chimmi ralkap buu ṭhawng ngeih i, ram sersiamning phun kha a si. Chinland Council in aa hruaimi hna nihhin common identity ah Chin National flag an hman hna. Chinland ram hla cu holh phun tling in an ser. Hi ti commonidentity ngeih ahauhnak cu Chinmi a si lomi miphun dang ral dohnak ca ah a si. Political Scientist minthang Samuel PHuntington nih a chimmi “mah i hngalh lo ahcun ral hngalh khawh a si lo” bantuk in lenglei ral kan hngalh khawhnakhnga Chin ram sersiamnak (Chin nation building) cu arak biapi hringhran. Miphun pakhat ah fek ṭhup dir, ralkapṭhawngmi ngeih i duhmi co khawh, ramchung ah Chin miphun nih zalongte in duh tling len khawh kha Chin ramsersiamnak nih aa tinhmi cu a si ko. Cucu zeitin kan lak khawh lai ti cu ruah aherh tukmi topic pakhat a si.

Pehthan teding>>>